Job Updates – Latest Government & Private Job Notifications 2025

Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025 राजस्थान तृतीय श्रेणी शिक्षक भर्ती के लेवल 2 का परीक्षा पाठ्यक्रम जारी, यहां से करें डाउनलोड।

Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025

कर्मचारी चयन बोर्ड Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025 ने जारी किया परीक्षा पाठ्यक्रम, कर्मचारी चयन बोर्ड ने राजस्थान तृतीय श्रेणी शिक्षक भर्ती के लेवल 2 का परीक्षा पाठ्यक्रम जारी कर दिया है। परीक्षा पाठ्यक्रम आप यहां से डाउनलोड कर सकते है। इस आर्टिकल में लेवल – द्वितीय (कक्षा 6 से 8 तक के लिए) परीक्षा पाठ्यक्रम दिया गया है। इस लेख में उच्च प्राथमिक विद्यालय अध्यापक संस्कृत शिक्षा (लेवल-द्वितीय, कक्षा 6 से 8 तक) सीधी भर्ती-2025 हेतु परीक्षा की स्कीम निम्नानुसार होगी।

Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025

उच्च प्राथमिक विद्यालय अध्यापक सीधी भर्ती प्रतियोगी परीक्षा का विस्तृत पाठ्यक्रम परीक्षा की समयावधि एवं अंक भार

  • परीक्षा 300 अंको की होगी।
  • परीक्षा के लिए एक प्रश्न-पत्र होगा।
  • प्रश्न-पत्र की समयावधि 02 घण्टे 30 मिनट होगी।
  • प्रश्न-पत्र में कुल 150 प्रश्न होंगे।

आपको बता दे परीक्षा के लिए प्रश्न-पत्र का पाठ्यक्रम विवरण और विस्तार बोर्ड की ऑफिसियल वेबसाईट पर दिया गया है। जो प्राधिकृत अभिकरण द्वारा समय-समय पर विहित किया जाएगा और अभ्यर्थियों को समय के भीतर ऐसी रीति से, जो प्राधिकृत अभिकरण उचित समझे सूचित किया जाएगा।

राजस्थान का भौगोलिक, ऐतिहासिक और सांस्कृतिक ज्ञान, राजस्थानी भाषा

भूगोल

  • राजस्थान का भौगोलिक स्वरूप
  • मानसून तंत्र एवं जलवायु
  • अपवाह तंत्र- झीलें, नदियों, बांध, एनीकट, जल संरक्षण विधियों एवं तकनीकियाँ
  • राजस्थान की वन-संपदा
  • वन्य जीव-जन्तु, वन्य जीव संरक्षण एवं अभयारण्य
  • मृदाएँ एवं मृदा संरक्षण
  • राजस्थान की प्रमुख फसलें
  • जनसंख्या, जनसंख्या घनत्व, साक्षरता और लिंगानुपात
  • राजस्थान की जनजातियाँ एवं जनजातीय क्षेत्र
  • धात्त्विक एवं अधात्विक खनिज
  • राजस्थान के ऊर्जा संसाधनः परम्परागत एवं गैर-परम्परागत
  • राजस्थान के पर्यटन स्थल
  • राजस्थान में यातायात के साधन

इतिहास एवं संस्कृति

  • राजस्थान की प्राचीन सभ्यताएँ कालीबंगा, आहड़, गणेश्वर, बालाथल और बैराठ इत्यादि।
  • राजस्थान की महत्वपूर्ण ऐतिहासिक घटनाएँ, प्रमुख राजवंश, उनकी प्रशासनिक व राजस्व व्यवस्था इत्यादि।
  • राजस्थान की स्थापत्य कलाः किले, स्मारक, बावड़ी एवं हवेलियाँ इत्यादि।
  • राजस्थान के मेले, त्योहार, लोक कला, लोक संगीत, लोक नाट्य एवं लोक नृत्य
  • राजस्थान की सांस्कृतिक परम्परा एवं विरासत
  • राजस्थान के धार्मिक आंदोलन, प्रमुख संत एवं लोक देवता
  • राजस्थान के महत्वपूर्ण ऐतिहासिक स्थल
  • राजस्थान के प्रमुख व्यक्तित्व
  • राजस्थान के वस्त्र एवं आभूषण
  • राजस्थान की चित्रकलाएँ एवं हस्तशिल्प
  • 1857 की क्रांति में राजस्थान का योगदान, राजस्थान में जनजाति एवं किसान आंदोलन
  • प्रजामण्डल एवं राजस्थान का एकीकरण

राजस्थानी भाषा

  • राजस्थान की क्षेत्रीय बोरियाँ
  • प्रमुख राजस्थानी कृतियों
  • प्रमुख राजस्थानी साहित्यकार
  • राजस्थानी संत साहित्य एवं लोक साहित्य

राजस्थान का सामान्य ज्ञान, शैक्षिक परिदृश्य, निःशुल्क एवं अनिवार्य बाल शिक्षा का अधिकार अधिनियम और सामयिक विषय

राजस्थान का सामान्य ज्ञान

  • राजस्थान के प्रतीक चिहन
  • राजस्थान में राज्य सरकार की फ्लैगशिप योजनाएँ
  • राजस्थान के प्रमुख अनुसंधान केन्द्र
  • राजस्थान के प्रमुख धार्मिक स्थल
  • राजस्थान के प्रमुख खिलाड़ी
  • राजस्थान के प्रसिद्ध नगर एवं स्थल इत्यादि।
  • राजस्थान के प्रमुख उद्योग।
  • राजस्थान की राजनीतिक एवं प्रशासनिक व्यवस्था
  • राजस्थान में जन कल्याणकारी योजनाएँ।

शैक्षिक परिदृश्य

  • शिक्षण अधिगम के नवाचार।
  • राज्य में केन्द्र एवं राजस्थान सरकार की विद्यार्थी कल्याणकारी योजनाएँ एवं पुरस्कार।
  • विद्यालय प्रबंधन एवं संबंधित समितियों।
  • राष्ट्रीय शिक्षा नीति, 2020 राजस्थान के परिप्रेक्ष्य में।

निःशुल्क एवं अनिवार्य बाल शिक्षा का अधिकार अधिनियम

  • निःशुल्क एवं अनिवार्य बाल शिक्षा का अधिकार अधिनियम, 2009 प्रावधान एवं
  • क्रियान्यिति
  • राजस्थान निःशुल्क एवं अनिवार्य बाल शिक्षा का अधिकार नियम, 2011
  • राजस्थान के मान्यता प्राप्त निजी विद्यालयों में निशुल्क प्रवेश।

सामयिक विषय

  • राजस्थान की सम-सामयिक घटनाएँ।
  • राज्य की अभिनव विकास योजनाएँ एवं क्रियान्विति
  • अन्य सम-सामयिक विषय।

संबंधित विद्यालय विषय का ज्ञान हिन्दी :-

हिन्दी वर्णमाला ज्ञान

  • शब्द विचार (संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया और अव्यय)
  • विकारी शब्द- लिंग वचन, काल, कारक, वाच्य एवं विकारी शब्दों का रूपांतरण
  • शब्द प्रकार (1) उत्पत्ति के आधार पर (2) रचना के आधार पर
  • (3) अर्थ के आधार पर (एकार्थी अनेकार्थी विलोम, पर्यायवाची वाक्यांश के लिए एक शब्द युग्म-शब्द इत्यादि)
  • संधि, समास, उपसर्ग एवं प्रत्यय के प्रकार एवं उदाहरण
  • शब्द शुद्धि एवं वाक्य शुद्धि के प्रकार एवं उदाहरण
  • वाक्य विचार वाक्य के अंग प्रकार रूपांतरण इत्यादि
  • विराम चिह्न प्रकार एवं प्रयोग
  • मुहावरें एवं लोकोक्तियों
  • शब्द शक्ति
  • अपठित गद्यांश के भाय एवं व्याकरण से संबंधित प्रश्न
  • अपठित पद्यांश के भाव एवं व्याकरण से संबंधित प्रश्न
  • पारिभाषिक शब्दावली

English

  • Parts of speech
  • Tenses
  • Voice
  • Narration
  • Transformation
  • Conditional Sentences
  • Idioms and proverbs
  • Phrasal verbs
  • One word substitution
  • Clauses Analysis
  • Subject verb Agreement
  • Synonyms and Antonyms
  • an acquaintance with literary terms
  • Modal Auxiliaries
  • Prepositions
  • Unseen passage-Prose
  • Unseen passage-Poetry
  • Basic knowledge of English sounds and their Phonetic symbols

संस्कृत

  • संझाप्रकरणतः सामान्यप्रश्ना इत संज्ञा, संहिता, सवर्णम्, उदात्त, अनुदात्त, स्वरितः उच्वारणस्थानानि प्रत्याहारसंज्ञा [
  • संधि- अच्सन्धि, हल्सन्धि, विसर्गसन्धिः ।
  • समासा अव्ययीभाव-तत्पुरूष कर्मधारय द्विगु द्वन्द्र बहुव्रीहि-एतेषां समासानां सामान्यपरिचय पदानां समास, समासविग्रहश्च ।
  • निम्नलिखिताना शब्दरूपाणां ज्ञानम् राम, हरि. गुरु, पितु, राजन्, रमा, मति नदी धेनु, फल वारि जगत् तत् इदम् अस्मद, युष्मद।
  • निम्नलिखिताना धातुरूपाणां ज्ञानम् (लट् लकार, लृट् लकार, लड् लकार लोट् लकार विधिलिङ् लकार) भू, पा, गम, लम्, दा. कृ।
  • प्रत्ययप्रकरणम् – कृदन्तप्रकरणम् तद्धितप्रकरणम्, स्त्रीप्रत्ययप्रकरणम्।
  • अव्ययानां प्रयोगः।
  • उपसर्गाः।
  • कारकप्रकरणम् ।
  • निम्नलिखितानां छन्दसां सामान्य परिचयात्मकप्रश्ना-अनुष्टुप, आर्या, इन्द्रवजा, उपेन्द्रवजा, उपजाति, वंशस्थन्, वसन्ततिलका, मालिनी, मन्दाक्रान्ता, शिखरिणी, शार्दूलविक्रीडितम्।
  • निम्नलिखितानाम् अलंकाराणां लक्षणोदाहरणसम्बन्धिनः सामान्यप्रश्नाः-अनुप्रासः, यनकम्, श्लेष, उपमा, रूपकम्, उत्प्रेक्षा ।
  • हिन्दीवाक्यानां संस्कृतानुवादः ।
  • विशेषण-विशेष्यसम्बन्धिसामान्यप्रश्ना ।
  • कारक प्रत्यय-समास-आधारितवाक्यानाम् अशुद्धिसशोधनम्।
  • संस्कृतसाहित्येतिहास-सम्बन्धि सामान्यपरिचयात्मक प्रश्नाः लौकिकसाहित्यम्- रामायणम्, महाभारतम् ।
  • महाकाव्यकवयः कालिदासः भारयिः, माघ श्रीहर्षः। दृश्यकाव्यकवयः कालिदास, भासः भवभूतिः शूद्रकः ।

विज्ञान

  • परमाणु एवं अणु मोल संकल्पना, रासायनिक सूत्र परमाणु की संरचना
  • तत्य यौगिक और मिश्रण, मौतिक एवं रासायनिक परिवर्तन
  • रासायनिक अभिक्रियाएँ एवं समीकरण, उपचयन एवं अपचयन
  • अम्ल क्षार एवं लवण, चम् स्केल
  • कार्बन तथा उसके यौगिक
  • कोशिका संरचना एवं प्रकार्य
  • ऊतक पादप ऊतक जतु ऊतक, सरल एवं जटिल ऊतक
  • जैव प्रक्रम पोषण, श्वसन, परिवहन, उत्सर्जन
  • नियन्त्रण एवं समन्वय
  • जीवों में जनन, जनन में हार्मोन्स की भूमिका
  • सूक्ष्म जीवों से फैलने वाले रोग, संक्रामक रोग
  • जैव रासायनिक चक्रण
  • भोजन के प्रमुख अवयव एवं इनकी कमी से होने वाले रोग संतुलित भोजन
  • बल एवं गति गति के नियम
  • विद्युत धारा एवं परिपथ ओम का नियम प्रतिरोधो का सयोजन, विद्युत धारा के तापीय. रासायनिक एवं चुम्बकीय प्रभाव
  • गुरुत्वाकर्षण कैपलर के नियम उत्प्लावकता आर्किमीडीज का सिद्धान्त
  • ताप एवं उष्ना तापमापी उष्मा संचरण Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  • प्रकाश का परावर्तन, गोलीय दर्पण, प्रकाश का अपवर्तन गोलीय लेंस मानव नेत्र दृष्टि दोष
  • ध्वनि
  • सौर मण्डल चन्द्रमा तारे सौर परिवार सूर्य ग्रह धूमकेतु, तारामण्डल।

सामाजिक अध्ययन

  • प्राचीन भारत की सभ्यता एवं सस्कृतिः सिंधु घाटी सभ्यता, वैदिक संस्कृति बौद्ध एवं जैन धर्म एवं महाजनपद काल।
  • मौर्य साम्राज्य मौर्य साम्राज्य की राजनीतिक एव प्रशासनिक व्यवस्थाएँ। सम्राट अशोक का धम्म एवं अभिलेख।
  • दिल्ली सल्तनत एव मुगल साम्राज्य दिल्ली सल्तनत का विस्तार मुगल साम्राज्य एवं राजपूत राज्यों के साथ सबंध, सल्तनत एवं मुगल कालीन प्रशासनिक व्यवस्थाएँ। पृथ्वीराज चौहान।
  • भारतीय राष्ट्रीय आदोलन।
  • पृथ्वी गतियाँ, अक्षाश एवं देशांतर।
  • वायुमण्डल संघटन, सरचना पवने, वायुमण्डलीय सचरण।
  • महासागर ज्यार-भाटा, धाराएँ, जल-थल वितरण।
  • संसार की प्रमुख वनस्पति, वन्यजीव।
  • राजस्थान के कृषि आधारित उद्योग।
  • विश्व कृषि के प्रकार, प्रमुख औद्योगिक प्रदेश। Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  • भारतीय संविधानः सविधान निर्माण की प्रक्रिया एवं विशेषताएँ, उद्देशिका, मूल अधिकार नीति निर्देशक तत्व व मूल कर्तव्य।
  • सरकार का गठन व कार्य विधायिका कार्यपालिका व न्यायपालिका।
  • सरकार का गठन व कार्य विधायिका कार्यपालिका व न्यायपालिका।
  • स्थानीय शासनः ग्रामीण एवं नगरीय 73वा एवं 74वा संविधान संशोधन विधेयक।
  • भारतीय लोकतांत्रिक प्रक्रिया एवं उसमें महिला प्रतिनिधित्व।
  • भारत की संघीय व्यवस्था केन्द्र-राज्य संबंध।

भारतीय अर्थव्यवस्था-

(i) अर्थव्यवस्था के क्षेत्रक

(ii) औपनिवेशिक काल में भारतीय अर्थव्यवस्था

(iii) उदारीकरण, निजीकरण वैश्वीकरण

(iv) विश्व व्यापार संगठन

(v) निर्धनता व खाद्य सुरक्षा

मुद्रा एवं बैंकिगः-

(1) मुद्रा के आधुनिक रूप

(ii) साख की विभिन्न स्थितियाँ

(iii) स्वयं सहायता समूह

उपभोक्ता के अधिकार उपभोक्ता एवं उसके अधिकार

भारतीय अर्थव्यवस्था का विकासः-

(i) राष्ट्रीय विकास

(ii) राष्ट्रीय आय

(iii) मानव विकास

राजस्थान में कृषि एवं विपणन –

(1) कृषि उपज मंडी

(ii) सार्वजनिक वितरण प्रणाली

शैक्षणिक रीति विज्ञान

(अ) हिन्दीः-

  • हिन्दी भाषा की शिक्षण विधियाँ
  • भाषायी कौशल (सुनना, बोलना, पढना एवं लिखना) एवं भाषायी कौशलों का विकास
  • हिन्दी भाषा शिक्षण के उपागम
  • हिन्दी शिक्षण में चुनौतियाँ Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  • हिन्दी शिक्षण अधिगम सहायक सामग्री एवं उनका उपयोग
  • हिन्दी शिक्षण की मूल्याकन विधियों निदानात्मक एवं उपचारात्मक शिक्षण

English

  • Principles of teaching English
  • Communicative English Language teaching
  • Methods of Teaching English
  • Difficulties in learning English (Role of home language multilingualism)
  • Methods of evaluation, Remedial Teaching

संस्कृत

  • सस्कृत भाषा शिक्षण-विधयः ।
  • संस्कृतभाषा- शिक्षण-सिद्धान्ताः ।
  • संस्कृत शिक्षणाभिरूचिप्रश्नाः ।
  • संस्कृत भाषाकौशलस्य विकासः (श्रवणम्, सम्भाषणम्, पठनम्. लेखनम्)
  • संस्कृत शिक्षणे- अधिगमसाधनानि, संस्कृतशिक्षणे संप्रेषणस्यसाधनानि संस्कृतपाठ्यपुस्तकानि।
  • संस्कृतभाषाशिक्षणस्य मूल्यांकन-संबंधिताः प्रश्नाः मौखिक-लिखितप्रश्नाना प्रकाराः सततमूल्याकनम् उपचारात्मकशिक्षणम् ।

गणित

  • गणित विषय की शिक्षण विधियों
  • गणित शिक्षण के उपागम
  • गणित शिक्षण में चुनौतियों
  • गणित शिक्षण सहायक सामग्री एवं उपयोग
  • गणित शिक्षण की मूल्यांकन विधियाँ
  • निदानात्मक एव उपचारात्मक शिक्षण

सामान्य विज्ञान

  • विज्ञान की शिक्षण विधियाँ
  • विज्ञान शिक्षण के उपागम
  • विज्ञान शिक्षण सहायक सामग्री एवं उपयोग
  • विज्ञान शिक्षण की मूल्यांकन विधियाँ

शैक्षणिक मनोविज्ञान

  • शैक्षिक मनोविज्ञान अर्थ क्षेत्र एवं कार्य
  • बाल विकास अर्थ बाल विकास के सिद्धान्त एवं विकास को प्रभावित करने वाले कारक बाल विकास में वंशानुक्रम एवं वातावरण का प्रभाव
  • व्यक्त्तित्व संकल्पना, प्रकार, व्यक्तित्व को प्रभावित करने वाले कारक और व्यक्तित्व मापन
  • बुद्धि संकल्पना, विभिन्न बुद्धि सिद्धान्त एवं मापन Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  • अधिगम का अर्थ एव अधिगम को प्रभावित करने वाले कारक

बोर्ड द्वारा आयोजित की जाने वाली सभी वस्तुनिष्ठ परीक्षाओं में किसी प्रश्न का उत्तर नहीं दिये जाने के संबंध में अभ्यर्थी से पुष्टि करवाये जाने हेतु ओ.एम.आर उत्तरपत्रक में पाँचवा विकल्प के संबंध में निम्नलिखित विशेष निर्देश लागू किये गये है-

  1. प्रत्येक प्रश्न के 05 विकल्प A, B, C, D, E. अंकित रहेगें। उनमें से अभ्यर्थी को केवल एक विकल्प को नीले बॉल पेन से गहरा गोल उत्तरपुस्तिका में सही उत्तर दर्शाने हेतु करना होगा। Each question has five options marked as A, B, C, D, E. You have to darken only one circle (bubble) indicating the correct answer on the Answer Sheet using BLUE BALL POINT PEN Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  2. प्रत्येक प्रश्न के लिये विकल्पों में से केवल एक विकल्प को भरना आवश्यक होगा। It is mandatory to fill only one of the options for each question. Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  3. यदि अभ्यर्थी द्वारा किसी प्रश्न को हल नहीं किया है तो उसके लिये पाँचवा विकल्प ६ को गोला गहरा करना होगा। यदि पाँचों विकल्पों में से किसी को भी गहरा नहीं किया जाता है तो ऐसे 10 प्रतिशत प्रश्नों तक प्रत्येक प्रश्न के 1/3 अंक घटाये जावेगें। If you are not attempting a question then you have to darken the circle ‘E’ If none of the five circles is darkend, one third (1/3) part of the marks of question shall be deducted. Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  4. प्रश्न पत्र हल करने के बाद अभ्यर्थी को यह सुनिरिचित करना होगा कि उसने प्रत्येक प्रश्न का एक गोला गहरा भर दिया है। इस हेतु निर्धारित समय के बाद अभ्यर्थी को 10 मिनट अतिरिक्त समय दिया जावेगा। After solving question paper, candidate must ascertain that he/she has darkened one of the circles (bubbles) for each of the question Extra time of 10 minutes beyond scheduled time, is provided for this Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025
  5. जिस अभ्यर्थी द्वारा 10 प्रतिशत से अधिक प्रश्नो को किन्ही पाँच गोलों में से गहरा नहीं भरने पर उसे अयोग्य किया जावेगा। A candidate who has not darkened any of the five circles in more than 10% question shall be disqualifed. Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025

Rajasthan 3rd Grade Teacher Syllabus 2025 Click Here

Leave a Comment